CBG registratie

Sinds 1972 publicereert het CBG aan het einde van het jaar alle wapenregistraties van dat jaar in ons jaarboek. De wapenbeschrijvingen en gegevens van de aanvrager staan ook vermeld in de heraldische databank en hebben zij toegankelijk gemaakt in onze online catalogus (‘zoeken in catalogus’ rechtsboven).

Voor registratie komen in aanmerking wapens van families en personen, die een band met Nederland hebben, zoals families die:

• de Nederlandse nationaliteit hebben, of
• van Nederlandse afkomst zijn, of
• duurzaam gevestigd zijn (geweest) in de overzeese rijksdelen dan wel de voormalige koloniën

Waarom registratie?
In Nederland is iedereen vrij een wapen te voeren. Dat is in ons land een onafgebroken traditie sinds het ontstaan van familiewapens in de Middeleeuwen. Wapens zijn dus niet voorbehouden aan de adel, zoals wel eens wordt gedacht. Door de eeuwen heen hebben mensen zichzelf een wapen aangemeten. En dat gebeurt nog steeds. Je hoeft dus aan niemand toestemming te vragen. Je kunt zelf proberen een wapen ‘in elkaar knutselen’. Het kan echter zo zijn dat het resultaat dan heraldisch gezien niet helemaal juist is. De wapenkunde kent namelijk zijn eigen regels. Bij de samenstelling van een nieuw wapen is het daarom verstandig de hulp van deskundigen in te roepen. Tenslotte wil je je nageslacht niet opzadelen met een onjuist wapen.

Het adviseren over wapens, kwaliteitscontrole van nieuwe en bestaande wapens, is de belangrijkste achtergrond van het ontstaan van wapenregistraties door instellingen en verenigingen. Zij registreren op niet-commerciële basis. Daarmee wordt ook geprobeerd heraldische beunhazen die voor veel geld willekeurig welk wapen verhandelen de wind uit de zeilen te nemen. Door het wapen vervolgens in een register op te nemen en het te publiceren is het vastgelegd voor het nageslacht. Een juridische bescherming biedt deze registratie niet.

In ons land is registratie van een wapen bij verschillende verenigingen en instellingen mogelijk. Behalve het Centraal Bureau voor Genealogie (sinds 1971) bieden ook de Nederlandse Genealogische Vereniging (sinds ‘995), de Fryske Rie foar Heraldyk (sinds 1962) en het Drents Heraldisch College (sinds 1998) deze mogelijkheid. Zij publiceren de registraties respectievelijk in het Jaarboek (GBG), het Heraldisch Tijdschrift en Gens Nostra (NGV), het Jierboek (Fryske Rie) en het Drents Genealogisch Jaarboek (Drents Heraldisch College).

Keuze van een wapen
Het bestaan van deze registraties en de belangstelling hiervoor laat zien dat heraldiek een levend fenomeen is. In Nederland worden door de genoemde verenigingen en instellingen naar schatting jaarlijks zon 60 tot 70 wapens geregistreerd. Het familiewapen spreekt dus nog steeds tot de verbeelding. Een moderne term gebruikend zou je het een soort ‘familielogo’ kunnen noemen. Aanleiding voor het gaan voeren van een wapen kan de vondst van een oud wapen tijdens stamboomonderzoek zijn of een bepaalde gelegenheid waarbij men het aannemen van een nieuw wapen vindt passen, bijvoorbeeld een jubileum, de oprichting van een familievereniging, de inrichting van een familiewebsite of de publicatie van een familieboek.

De belangrijkste motieven voor de keuze van de samenstellende elementen van een wapen zijn door de eeuwen heen dezelfde gebleven. Men kan figuren opnemen die de naam verbeelden (je krijgt dan een zogenaamd ‘sprekend wapen), die verwijzen naar uitgeoefende familieberoepen en functies of de plaats of streek van herkomst.

Registratie van een bestaand wapen
Wie een wapen wil laten registreren moet het nodige huiswerk doen. Om te beginnen zal genealogisch onderzoek gedaan moeten worden. Het kan namelijk zo zijn dat in het verleden al een wapen gevoerd is door leden van de familie, zonder dat dit nog bij de huidige generatie bekend is. Tijdens dit onderzoek zullen ook de heraldische collecties van het Centraal Bureau voor Genealogie geraadpleegd worden. De belangrijkste zijnde fichecollecties Muschart en Steenkamp/Damstra en de Heraldische Databank. Bovendien zal bij registratie van een bestaand wapen aangetoond moeten worden dat de aanvrager in mannelijke lijn tot de wapenvoerende familie behoort. Daarmee wordt usurpatie, het ‘inpikken’ van het wapen van een andere familie, voorkomen. Ook moet aangegeven worden wie de oudst bekende voerder van dit wapen in de familie van de aanvrager is. Al deze informatie wordt uiteindelijk in de wapenregistratie verwerkt.

Een nieuw wapen ontwerpen.
Nadat nagegaan is of er voor geen wapen in het verleden gevoerd is kan een nieuw wapen ontworpen worden, Daarbij kan de hulp ingeroepen worden van heraldische tekenaars, waarvan het CBG op verzoek en lijstje kan leveren. Het CBC kan ook adviseren bij de keuze van een nieuw wapen. Een bekende valkuil bij het ontwerp is dat men teveel elementen in een wapen wil samenbrengen, waardoor een soort ‘kerstboomwapen’ ontstaat. Net als bij bedrijfslogos geldt voor familiewapens dat de eenvoudigste ontwerpen de meeste zeggingskracht hebben. In de Middeleeuwen moest een schild van veraf te herkennen zijn. Een al te gecompliceerd wapen deed afbreuk aan deze herkenbaarheid. Dit uit gangspunt wordt in de moderne heraldiek nog steeds gehanteerd.

Het registratieproces
Wie een wapen hij het CBG wil laten registreren vult het daarvoor bestemde formulier in dat wordt meegeleverd met de brochure over wapenregistratie. Daarin wordt, behalve gegevens over de aanvrager, een beschrijving van het wapen opgenomen. Bovendien moet bij een nieuw wapen vermeld worden wie het ontworpen heeft en wat de achtergronden van het ontwerp zijn. En bij een bestaand wapen wordt aangegeven wie de oudst bekende wapenvoerder was en hoe de aanvrager aan deze persoon verwant is.

Naast het formulier moet een tekening van het wapen ingeleverd worden en een stamreeks die zover mogelijk teruggaat in de tijd. Met de mogelijkheden die de bronnen bieden moet dat in ieder geval tot het midden van de achttiende eeuw zijn. Nadat het Centraal Bureau voor Genealogie de aanvraag met bijbehorende documentatie heeft ontvangen wordt deze getoetst aan de regels van de heraldiek. Na eventuele wijzigingen kan het vervolgens geregistreerd worden.

Wat krijg je bij de registratie?
Als het wapen geaccepteerd is krijgt de aanvrager een certificaat met daarop een computertekening in kleur van het wapen, een beschrijving, gegevens over de oorsprong van de familie, over de aanvrager en — bij een bestaand wapen — zijn relatie met de oudst bekende wapenvoerder. Daarbij ontvangt de aanvrager een gekleurde afbeelding van het wapen op A-4 formaat en een digitale versie van de tekening. Wie dat wil kan daarnaast— voor een meerprijs — een handgeschilderde tekening laten maken.

Een tweede exemplaar van het certificaat wordt in het papieren wapenregister van het GBG opgenomen. Dit telt inmiddels zo’n 800 registraties. Daarnaast krijgt het een plaats in het nieuw op te zeilen digitale wapenregister. Dit zal duidelijk onderscheiden worden van de reeds bestaande Heraldische databank. Het wapen wordt tenslotte gepubliceerd in het Jaarboek van het Centraal Bureau voor Genealogie.