Terug naar:
 Index van alle bijlagen
Lees ook:
 De voorgeschiedenis
 De Kloosterman naam
 Militairen na 1811 in Zeeland
Voor onderzoek naar militairen na 1811 zijn in het Zeeuws Archief vele bronnen voorhanden. Helaas zijn de militieregisters, die vanaf 1814 jaarlijks werden opgemaakt, in het Zeeuws Archief niet bewaard gebleven. De conscriptielijsten uit de Franse tijd zijn echter wel aanwezig. Ook zijn in het Zeeuws Archief diverse andere, meer incidentele bronnen met informatie over militairen in te zien.
Hierna vindt u allereerst enige informatie over de Zeeuwse militieregisters en waar deze eventueel nog wel zijn in te zien. Vervolgens worden enkele archieven behandeld diewellicht als alternatief kunnen dienen. Tot slot vindt u informatie over bronnen vooronderzoek naar militairen in de Franse tijd, waaronder de concriptielijsten. Deze zijn in het Zeeuws Archief wel in ruime mate voorradig en de meeste zijn ook geheel op
persoonsnaam toegankelijk.
Militieregisters
Met de verzamelnaam ‘militieregisters’ wordt bedoeld de inschrijvingsregisters, alfabetische naamlijsten en lotingsregisters die vanaf 1814 gebruikt werden voor de oproeping, keuring en loting van dienstplichtigen. Van elk van deze registers werden twee exemplaren opgemaakt. Eén serie bleef berusten bij de gemeente, één kwam terecht bij de Commissaris der Koningin. Deze laatste serie is echter in Zeeland niet bewaard gebleven. Waarschijnlijk zijn ze bij de brand in het gebouw van het Provinciaal Bestuur, na het bombardement van Middelburg op 17 mei 1940, verloren gegaan. In de archieven van de meeste Zeeuwse gemeenten bevinden zich nog wel, soms incomplete, series militieregisters.
Zeeuwse Mobiele Schutterij, 1830-1839
De dienstdoende en rustende schutterij kon in geval van oorlog worden gemobiliseerd om als landstorm dienst te doen. De enige keer dat dit heeft plaatsgevonden was tijdens de Belgische Opstand van 1830-1839. De Zeeuwse Mobiele Schutterij werd toen in Noord-Brabant gelegerd. Alle schutters staan vermeld in de controle- en administratieboeken die bewaard zijn gebleven in het archief van de Zeeuwse Mobiele Schutterij. De inventaris van dit archief is in de studiezaal van het Zeeuws Archief opgenomen in de inventarissenkast onder toegangsnr 93. Het gaat hierbij om mannen die geboren zijn tussen 1775 en 1816. Hiervan worden de datum en plaats van geboorte, de namen van de ouders, de laatste woonplaats en vaak een signalement vermeld.
Een index op persoonsnaam vindt u in de studiezaal van het Zeeuws Archief in de Verzameling Genealogische Afschriften nr 356. Het eerste deel van deze index (356/1) omvat het Eerste Bataljon en heeft betrekking op de registers met de inventarisnrs 1-52 en 169-171, het tweede deel (356/2) het Tweede Bataljon (inventarisnrs 53-116) en het derde deel (356/3) het Derde Bataljon (inventarisnrs 117-168).
Militaire hospitalen
Voor de opvang van gewonden beschikte het leger over militaire hospitalen. Het ZeeuwsArchief beschikt over de archieven van de militaire hospitalen in Middelburg en Veere tussen 1799 en 1814, beschreven in de inventaris met toegangsnr 477, en in Middelburg over de periode 1914-1939, beschreven in de inventaris met toegangsnr 207. Het eerstgenoemde archief bevat inschrijvingsregisters en registers van overledenen, het tweede bevat hoofdzakelijk agenda’s op de correspondentie.
Veroordeelde militairen, 1814-1871
De Krijgsraad sprak recht over misdrijven van militairen, zowel gewone als militaire delicten. Wanneer militairen samen met burgers gewone delicten pleegden, was de burgerlijke strafrechter bevoegd. Ook in Middelburg fungeerde tussen 1814 en 1871 een Krijgsraad. Alle strafbare feiten gepleegd door militairen in de provincie Zeeland werden in deze periode berecht door de Krijgsraad in Zeeland. Daarna ging deze taak over op de Krijgsraad in ‘s-Hertogenbosch. Het archief van de Krijgsraad te Middelburg is vooral over de periode 1814-1831 zeer compleet bewaard gebleven. In tegenstelling tot de rechtbanken en kantongerechten zijn van
alle zaken de vrijwel volledige dossiers overgeleverd.
Hierin bevinden zich het vonnis, de aanklacht van de auditeur-militair (de militaire officier van justitie), processen-verbaal van getuigenverklaringen en verhoren, rapporten van officieren, uittreksels uit de stamboeken, uittreksels uit het strafregister (zodat ook alle voorgaande – grote en kleine – delicten bekend zijn), verklaringen van autoriteiten (b.v. burgemeesters), verzoekschriften van de verdachte, eventuele gratieverleningen, correspondentie, een inventaris van alle stukken en soms zelfs enkele bewijsstukken. De vonnissen en processen-verbaal van de terechtzittingen zijn ook in registers ingeschreven. Daarnaast zijn diverse stukken van de auditeur-militair bij het archief van de Krijgsraad
beschreven.
De inventaris van het archief van de Krijgsraad staat in de inventarissenkast (toegangsnr 265). Alle militairen die ooit voor de Krijgsraad te Middelburg terecht hebben gestaan zijn direct op naam terug te vinden via een een index op persoonsnaam. Deze index is te vinden in de serie Nadere Toegangen onder nr NADT 181. In de index staat het nummer van het dossier. Om te kunnen zien wat er voor en na de terechzitting is gebeurd wordt in de index ook verwezen naar het nummer in het inschrijvingsregister van het Provoosthuis, waar de militair zijn voorarrest en eventueel een korte straf heeft uitgezeten.
Gevangen militairen, 1814-1886
Militairen die waren opgepakt wegens een strafbaar feit kwamen tot 1886 in een Provoosthuis terecht. In iedere plaats waar een Krijgsraad fungeerde moest een Provoosthuis zijn. In Zeeland gearresteerde militairen werden in het Provoosthuis te Middelburg gevangen gezet in afwachting van hun voorgeleiding voor de Krijgsraad. Na veroordeling door de Krijgsraad moesten ze meestal buiten de provincie een werkstraf ondergaan. Korte straffen tot circa zes maanden werden in het Provoosthuis uitgezeten.
Het archief van het Provoosthuis, bestaande uit de inschrijvingsregisters en een signalementsregister, is beschreven in de inventaris van de archieven van de Strafinrichtingen in Zeeland (toegangsnr 254.1), inventarisnrs 374-377. In het archief van de Krijgsraad (toegangsnr 265), bevinden zich eveneens twee inschrijvingsregisters over de periode 1815-1842 (inventarisnrs 131-132). Deze registers vullen een aantal hiaten in de registers van het Provoosthuis op en bevatten soms meer gegevens.
De inschrijvingsregisters uit beide archieven zijn op persoonsnaam toegankelijk via de generale index op de inschrijvingsregisters van de Zeeuwse strafinrichtingen, beschikbaar in de studiezaal van het Zeeuws Archief. Alle inschrijvingsregisters zijn hier ook op microfilm in te zien. Wanneer iemand in het Provoosthuis heeft vastgezeten, is er meestal ook een vonnis van de Krijgsraad aanwezig. Dit vonnis is, zoals hiervoor beschreven, terug te vinden in het archief van de Krijgsraad met behulp van de index in de serie Nadere Toegangen nr NADT 181.
Keuringsraden en militieraad, 1914-1918
De keuring van dienstplichtigen was in Zeeland vanaf 1912 in handen van twee Keuringsraden. Voor beroepskwesties kon men terecht bij de Militieraad. De archieven van deze raden bestaan uit registers waarin de uitslag van de keuringen van dienstplichtigen voor de Landstorm werd bijgehouden in de periode 1914-1918. In de registers worden van iedere gekeurde de volgende gegevens vermeld: naam, geboortedatum/jaar en -plaats, gemeente van inschrijving voor de militie, beroep, lengte, kwaliteit van het gezicht en het gehoor, eventuele klachten en de beslissing van de raad over geschikt- of ongeschiktheid voor inlijving. De gekeurden staan per dag per keuringsplaats in willekeurige volgorde in de registers ingeschreven. De registers bevatten geen indices. Ze zijn beschreven in de inventaris met toegangsnr 150.
Vele andere archieven
In het Zeeuws Archief bevinden zich nog vele andere archieven die u achtergrondinformatie kunnen geven over het leven van militairen, mits deze in Zeeland
gelegerd waren. Zo zijn er de archieven van de eerstaanwezend ingenieurs der genie en de directeuren der fortificatiën die de vestingen beheerden. Maar ook van de garnizoenscommando’s en van de opperbevelhebbers en commandanten van in Zeeland gestationeerde legeronderdelen. Die laatste waren hier vooral gelegerd tijdens de Belgische Opstand tussen 1830 en 1839. Een overzicht van deze archieven is te vinden in het Archievenoverzicht. Militairen in de Franse tijd. De conscriptie van 1811-1813
Conscriptie, 1811-1813
Toen Zeeland in 1811 was ingelijfd bij het Franse Keizerrijk werden daar ook de Franse dienstplichtwetten van kracht. Voor de oorlogsvoering van Napoleon waren veel mannen nodig. Vandaar dat van de dienstplicht tussen 1811 en 1813 veel archiefstukken zijnovergeleverd.
De conscriptie valt uiteen in twee fasen: de werving en de inschrijving en loting.
- Werving
In februari 1811 startte de Kapitein van Recrutering in het Departement van de Monden van de Schelde (Zeeland zonder Zeeuws-Vlaanderen) met de werving (recrutement) van dienstplichtigen (conscrits). Hij noteerde de namen en verdere gegevens van alle voor de dienstplicht in aanmerking komende mannen in zogenaamde wervingsregisters. De namen van 4.688 mannen, geboren in de jaren 1788 tot en met 1793 (lichtingen 1808-1813), die voor de dienstplicht in aanmerking kwamen zijn in deze wervingsregisters vastgelegd. De registers zijn beschreven onder inventarisnrs 2-7 in het archief van de Kapitein van Recrutering. De inventaris staat in de inventarissenkast (toegangsnr 115). - Inschrijving en loting
De wervingsregisters van de Kapitein van Recrutering vormden de basis voor diverse andere registers, onder andere die voor de inschrijving (inscription) en de loting (tirage) van de dienstplichtigen. Uiteindelijk werden de gegevens van alle dienstplichtigen in het gehele departement verzameld in één centraal register: het tableau général des conscrits du département. Hierin zijn dezelfde personen opgenomen als in de wervingsregisters van de Kapitein van Recrutering, maar er worden soms meer gegevens over hen vermeld. Deze zogenaamde departementsregisters bevinden zich in het archief van de Prefectuur (toegangsnr 5), inventarisnrs 190 (lichting 1808), 201 (1809), 212 (1810), 224 (1811) en 232 (1812). Het departementsregister voor de lichting 1813 ontbreekt.Voor aanvullend onderzoek zijn ook nog afzonderlijke lotingslijsten, vertreklijsten enandere stukken in het archief van de Prefectuur beschikbaar. Lijsten betreffende de conscriptie in Zuid- en Noord-Beveland zijn ook bewaard gebleven in het archief van de Onderprefect van Goes, eveneens opgenomen in het archief van de Prefectuur, inventarisnrs 1117-1124.
Index
Zowel de wervingsregisters van de Kapitein van Recrutering als de departementsregisters in het archief van de Prefectuur zijn op persoonsnaam toegankelijk
via een index per lichting, opgenomen in de Verzameling Genealogische Afschriften nr 352. Aan de hand van het in de index gevonden kanton van inschrijving en het
inschrijvingsnummer zijn de gegevens over de dienstplichtigen in beide registers terug te vinden. Als iemand in deze registers vermeld staat, is het goed mogelijk dat ook in andere stukken betreffende die lichting gegevens over deze persoon terug te vinden zijn.
Bijzondere lichtingen
Het Franse bestuur vroeg van het Departement van de Monden van de Schelde ook een aandeel in diverse andere militaire of semi-militaire organen. In het archief van de Prefectuur (toegangsnr 5) bevinden zich vele lijsten van personen die voor deze bijzondere lichtingen werden opgeroepen. Zo recruteerde men mannen voor de Garde-Côte (Kustwacht). De namen van de mannen voor de 122e, 123e, en 124e compagnie uit Zuid- en Noord-Beveland staan vermeld in inventarisnr 1125, deze zijn via een index op persoonsnaam toegankelijk in Verzameling Genealogische Afschriften nr 668. Meer informatie over dit onderdeel is te vinden in inventarisnrs 265-267.
Het Departement van de Monden van de Schelde moest ook een contingent zeelieden leveren voor de ‘inscription maritime’. Hun namen staan vermeld in inventarisnrs 270-271 (met index), die uit Zuid- en Noord-Beveland ook in inv.nr 1129. Alleen deze laatsten zijn via een index op persoonsnaam toegankelijk in Verzameling Genealogische Afschriften nr 678.
Ook bevinden zich in het archief van de Prefectuur lijsten van lotelingen voor het aandeel in de extra ‘lichting van 100.000 man’ (inventarisnrs 249-259). Eveneens zijn lijsten en registers aanwezig van de contingenten die het departement moest leveren voor de Garde Nationale (inventarisnrs 260-264, 293-304 en 1127-1128), de Garde d’Honneur (inventarisnrs 305), een vrijwilligersreserve (inventarisnrs 306-312) en de pupilles de la garde impériale, een lichting van ‘vondelingen, verlaten kinderen en arme wezen, opgevoed in gestichten en ouder dan 15 jaar’ (inventarisnrs 288-290 en 1126). Op deze laatste registers zijn geen afzonderlijke indexen aanwezig.
Mannen 20-60 jaar
Ten behoeve van de dienstplicht werden in 1813 ook lijsten opgemaakt van alle mannen tussen de 20 en 60 jaar. Van hen worden de naam, geboorteplaats en -datum, beroep, namen van ouders, burgerlijke staat en aantal kinderen vermeld. De lijsten bevinden zich in het archief van de Prefectuur (toegangsnr 5), inventarisnrs 298 en 299 (Walcheren, voor index zie Verzameling Genealogische Afschriften nr 515), inventarisnr 302 (Schouwen-Duiveland, Tholen en Sint Philipsland, voor index zie Verzameling Genealogische Afschriften nrs 517-518) en inventarisnr 1127 (Zuid- en Noord-Beveland, voor index zie Verzameling Genealogische Afschriften nr 516).
Achtergronden
In de Franse tijd was het bestuur over het huidige grondgebied van Zeeland verdeeld over twee Franse departementen: de Zeeuwse eilanden vormden het Departement van de Monden van de Schelde (Département des Bouches de l’Escaut) en het huidige Zeeuwsch-Vlaanderen behoorde tot het Departement van de Schelde (Département de l’Escaut).
Alleen de archieven van de bestuursinstellingen in het Departement van de Monden van de Schelde liggen in het Zeeuws Archief. Hier was het bestuur in handen van de prefect en de onderprefecten. In de archieven van deze ambtenaren zijn, naast de hiervoor genoemde registraties, vele andere stukken over de dienstplicht en de dienstvervulling te vinden. Ze zijn te vinden in het archief van de Prefectuur (toegangsnr 5), inventarisnrs 153-178.
Zeeuwsch-Vlaanderen
Voor informatie over Zeeuwsch-Vlaanderen uit de periode 1796-1814 moet u zijn in het Rijksarchief in Gent, de toenmalige hoofdstad van het Departement van de Schelde. Het Zeeuws Archief beschikt enkel over fotokopieën van de conscriptielijsten van de gemeente Breskens over 1805-1808 en 1811-1814 (opgenomen in de Verzameling Genealogische Afschriften nr 371) en van de gemeente Nieuwvliet over 1805 (opgenomen in de Verzameling Genealogische Afschriften nr 388).
Deserteurs, 1810-1814
Uiteraard liet niet iedere dienstplichtige zich gewillig tot kannonenvlees van Napoleon maken. Desertie kwam regelmatig voor. In de officiële krant die toen uitkwam
verschenen regelmatig lijsten van deserteurs. Deze krant is in de bibliotheek van het Zeeuws Archief aanwezig als voorloper van de Nederlandsche Staatscourant. Enkele voorbeelden van Zeeuwse deserteurs uit deze lijsten in 1810 zijn gepubliceerd in Gens
Nostra 10 (1955) 203-205.
Een lijst van deserteurs over 1810-1813 komt voor in het eerdergenoemde archief van de Kapitein van Recrutering (toegangsnr 115), inventarisnr 12. Diverse stukken over opsporing en registratie van deserteurs zijn ook te vinden in het archief van de Prefectuur (toegangsnr 5), inventarisnrs 313-329.
Overleden militairen, 1810-1813
Overlijdensakten van tussen september 1810 en november 1813 overleden militairen zijn te vinden in het archief van de Prefectuur (toegangsnr 5), inventarisnr 70.
Tevens bevindt zich hierin een register van ‘berichten van overlijden van personen, woonachtig in andere departementen en gestorven in het Departement der Monden van de Schelde, of omgekeerd’ over de periode mei 1812-februari 1814 (inventarisnr 71). Het gaat in de meeste gevallen om militairen die in dienst van het Franse leger in plaatsen in geheel Europa zijn overleden. Een index op de 78 uit Zeeland afkomstige militairen die in deze lijst zijn opgenomen is te vinden in Verzameling Genealogische Afschriften nr 687.
Vermiste militairen, 1814
Een lijst met de namen van 873 Zeeuwse militairen die na afloop van de Napoleontische oorlogen door familieleden als vermist werden opgegeven, bevindt zich in
het archief van het Provinciaal Bestuur van Zeeland. In de lijst zijn zowel beroeps- als dienstplichtige militairen opgenomen die tussen 1806 en 1813 in Franse krijgsdienst tijdens de veldtochten van Napoleon naar Rusland, Duitsland, Polen, Spanje en Portugal vermoedelijk zijn omgekomen. Van de meeste vermisten zijn de laatste woonplaats, de geboorteplaats, het onderdeel, de rang, de datum van indiensttreding en de ‘laatste tijding’ vermeld. De provinciale lijst en de lijsten van de districtscommissarissen en gemeentebesturen, waarop de provincie de lijst baseerde, zijn in fotokopie en voorzien van een index beschikbaar in de Verzameling Genealogische Afschriften nr 775.
Dienstplichtigen, 1797-1798
Ook vóór 1811 werden al mensen gerecruteerd voor de dienstplicht. In 1796 werd de Bataafsche Gewapende Burgermacht opgericht. In 1797 en 1798 werden personen die hiervoor in aanmerking kwamen op lijsten genoteerd, evenals zij die vrijgesteld waren en een contributie ten behoeve van de burgerbewapening moesten betalen (‘contribuabelen’). Het betreft dus meer dan dienstplichtigen alleen. Deze lijsten bevinden zich in het archief van de Gewestelijke Besturen 1799-1810 (toegangsnr 4), inventarisnrs 256-257. Ze zijn per regio of stad alfabetisch op persoonsnaam toegankelijk in de Verzameling Genealogische Afschriften nrs 508-514.
Bron: Zeeuws Archief
Adres: Hofplein 16, Middelburg